TROYA MİLLİ PARKI
Troya Milli Parkı, Çanakkale İli sınırları içerisinde kalan ve 13.350ha’lık alana sahip bir Milli Park’tır. Bu alan, 30-09-1996 tarihinde Bakanlar Kurulu’nun 96/8676 Karar Sayısı ile Milli Park ilan edilmiştir. Milli Park’ın Uzun Devreli Gelişme Planı 08-06-2004 tarihinde onaylanmış ve 2010 yılında revize plan hazırlanarak onaylanmış ve yürürlüğe girmiştir.
Troya Tarihi Milli Park Sahası içerisinde bugüne kadar yapılan araştırmalar neticesinde 12km²’lik bir alanda 100’e yakın kayda değer yer tespit edilmiştir. Milli Park Sahası içerisinde 5 adet Tümülüs (Mezar), 5 adet Antik Kent, 3 adet Anıt Eser, 2 adet Tescilli Mezar bulunmaktadır. Bu yerler, 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmiş alanlardır.
HÖYÜK VE TÜMÜLÜSLER
Hanay Tepe Höyüğü (Thymbra Antik Kenti):
Ezine İlçesi Taştepe Köyü sınırları içerisinde köyün yaklaşık 3km. batısında Hanay Tepe Mevkii’nde bulunmaktadır. Höyük, yaklaşık 3m. yüksekliğindedir. Höyük üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde M.Ö. 4. bin yılının sonlarından (Geç Kalkolitik Dönem), Tunç Çağı ve M.Ö. 5.yy ve 4.yy. özellikleri gösteren seramik parçaları bulunmuştur. Yapılan araştırmalar neticesinde Thymbra yerleşkesinin de M.Ö. 3000 yılında bu tepe üzerinde kurulduğu, Troia Savaşları’ndan sonra 5km. doğusunda bulunan Küçük Fığla Tepe üzerine taşındığı, M.Ö. 5.yy.’dan sonra tekrar Hanay Tepe üzerine taşındığı anlaşılmaktadır.
Achilleus Tümülüsü:
Ezine İlçesi Yeniköy sınırları içerisinde Sivritepe Mevkii’nde bulunmaktadır. Tepe yaklaşık 15m. yüksekliğindedir. Birçok antik kaynakta Troia Savaşı’nın önemli kahramanlarından biri olan Achileus’un mezarı olduğundan bahsetmektedir. Tepede yapılan araştırmalar neticesinde, tepenin tamamen taşıma toprakla oluşturulduğu, toprağın kaymaması için de taş omurgaların yapıldığı görülmüştür. Ayrıca bu tümülüsün ve etrafının Roma ve Bizans Dönemleri’nde nekropol olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Pers İmparatoru Ksarkes, Büyük İskender ve daha birçok Roma İmparatoru bu anıt mezarı ziyaret etmiş, burada Achilleus adına yapılan tören ve anmalara katılmışlardır.
Paşa Tepe Tümülüsü :
Çanakkale Merkez, Kalafatlı Köyü sınırları içerisinde bulunan Paşa Tepe Mevkii’nde bulunmaktadır. Tepe yaklaşık 3m. yüksekliğindedir. Troia Antik Kenti’nin yerleşim alanı sınırları tümülüsün hemen yakınlarına kadar gelmektedir ve kentin güney kapısı önünde bulunmaktadır. Tepe büyük ölçüde tahrip olmuştur. Tepenin, Troialı bir kahramanın mezarı olduğu düşünülmektedir.
Caracalla Tümülüsü:
Ezine İlçesi Üvecik Köyü sınırları içerisinde, Yeniköy ile Üvecik Köyü arasında bulunmaktadır. Tepe yaklaşık 35m. yüksekliğindedir. Tepe, bölgenin en yüksek tepesidir. Bu nedenle tarih boyunca gözetleme amacıyla kullanılmış, bu nedenle tahrip olmadan günümüze kadar ulaşabilmiştir. Bazı araştırmacılar, Roma İmparatoru Caracalla’nın Troia kentini ziyareti esnasında ölen gözde sevgilisi Festus’a yaptırdığı mezar ya da anıt olduğunu, bazı araştırmacılar da Caracalla adında bir kahramana ait olduğunu belirtmektedir.
Troya Antik Kenti:
Çanakkale Merkez Tevfikiye Köyü sınırları içerisinde kalmaktadır. Kentte yapılan araştırmalar neticesinde kentin M.Ö. 3000 yılından M.S. 5.yy.’a kadar kesintisiz iskan gördüğü tespit edilmiştir. Troia, 9 kültür katmanından oluşmaktadır. Bu katmanlar tarih sırasına göre, en alttaki katman I, en üstteki katman IX olarak adlandırılmıştır. Bu katmanlardan VII. katmanı (M.Ö. 1200) Troia Savaşı’nın geçtiği ve kentin yağmalandığı döneme aittir. Savaş neticesinde kent yağmalanmış ve halk göçe zorlanmıştır. Demir Çağ’ın başlamasıyla Akhalar’ın hakimiyeti altında kent yeniden kurulmuştur. M.Ö. 800’lü yıllardan sonra, efsanevi Troia Savaşları ve Troia’nın kuruluş mitolojileri, Homeros’un da destanı yardımıyla dine dayalı yeni bir sosyal yaşam doğmuş ve bunun sonucu olarak Troia kenti kutsal bir kent haline gelmiştir.
M.Ö. 133 yılında bölgenin Roma İmparatorluğu’nun hakimiyetine girmesiyle Troia Romalılar tarafından Atayurt olarak kabul edilmiş, ayrıcalıklı konuma gelmiştir (Roma İmparatorluğu’nun kurucusu Aeneas Troia Savaşı nedeniyle kentten ayrılan Troialı bir prenstir. Bu nedenle, Roma İmparatorluğu’nun kurucusu bir Troialıdır). Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması sonucunda kentin Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti olması için senatoya teklif sunulmuştur. Kent Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi durumuna gelmiştir. Kentin, tarih boyunca önemli olması nedeniyle birçok imparator kenti ziyaret etmiş, yardımda bulunmuştur. Pers İmparatoru Darius ve Kserkes, Makedonya İmparatoru Büyük İskender, Roma İmparatorları Caesar, Hadrian ve Caracalla, Bizans İmparatoru Büyük Konstantin, Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet bunlardan bazılarıdır.
Achilleon Antik Kenti:
Ezine İlçesi Yeniköy sınırları içerisinde Beşige Burnu’nda yer almaktadır. Beşiğe Koyu’na hakim, denize doğru uzanan burunda ve bu burnun güneydoğu yamacı üzerinde yer almaktadır. Yapılan araştırmalar neticesinde alanda M.Ö. 1200 yıllarından başlayarak M.S. 5.yy. Bizans Dönemi’ne kadar tarihlenen kültür katmanları olduğu tespit edilmiştir. Antik yazarlara göre Troia Savaşı için bölgeye gelen Akhalar’ın donanması bu koyda demirlemiş, buraya da karargah kurdukları tespit edilmiştir. M.Ö. 334 yılında Büyük İskender Troia ile birlikte Achilleon’u da ziyaret etmiş ve Akhileus’un mezarına kurbanlar adamıştır. Kentin kurulduğu bu koy Osmanlı Dönemi’nin sonuna kadar liman olarak kullanılmıştır.
TARİHİ YAPILAR
Cezayirli Hasan Paşa Köşkü:
Ezine İlçesi sınırları içerisinde Üvecik, Yeniköy ve Mahmudiye Köyleri arasında bulunmaktadır. Köşkün bulunduğu alan Batak Ovası’na hakim konumdadır. Günümüzde hiçbir kalıntısı görülmeyen 18.yy.’da Yelkesik Köyü olarak bilinen yerleşim alanı içerisinde ayakta kalmış tek yapıdır. Yapı, yüksekçe bir bodrum katla birlikte 3 katlı olarak inşa edilmiştir. Yapının güneyinden direk ikinci kata girişi sağlayan bir kapısı mevcuttur. Yapının etrafında Yelkesik Köyü’nün evlerine ait temel kalıntıları ve mezarlığa ait kalıntılar bulunmaktadır. Bu kalıntılar 16.yy.’daki gravürlerden de anlaşılacağı üzere cami, namazgah ve çeşitli konutlara ait kalıntılardır. Yapı, av köşkü olarak yapılmıştır. Osmanlı eyaletlerinde görev yapan seçkin kişilerin çiftlik ve köşk gibi yapılarının sağlam kalmış en güzel örneklerinden biri durumundadır. Köşk, 18.yy.’da Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli karakterlerinden biri olan Kaptan-ı Derya Cezayirli Hasan Paşa tarafından 1770-1776 yılları arasında av köşkü olarak kullanılmıştır.
Kumkale Kalesi
Çanakkale Merkez, Kumkale sınırları içerisinde boğazın girişinde yer almaktadır. Kare planlı olup beş kulesi ayaktadır. Kale planında köşelerde olmak üzere 8 kule bulunmaktadır. Kale yapıldıktan sonra içine cami ve hamam ilave edilmiştir. Kalenin hemen dışında kale komutanlarının ve kaleye hizmet eden kişilerin oturduğu bir köy bulunmaktaydı.
Kale, boğaz girişini daha güvenli bir hale getirmek amacıyla Seddülbahir Kalesi ile birlikte planlanmış, masrafları IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından karşılanarak Köprülü Mehmet Paşa gözetiminde Frenk Ahmet Paşa’ya yaptırılmıştır. Kaleye 1788 yılında topçu bonetleri eklenmiştir.
TABYALAR VE TOP MEVZİLERİ
Topçamlar Bataryası:
Çanakkale Merkez Halileli Köyü’nün batısında bulunan Topçamlar Mevkii’ndedir. Denizden yaklaşık 75m. yükseklikte boğaza hakim bir noktadadır. Batarya, 5 bonet ve bonetler arasında top platformlarından oluşmaktadır. Bonetlerin bazıları yıkılmış yada toprak altındadır. Batarya, Sultan Abdülaziz Dönemi’nde (1861-1876) yapılmıştır. Top platformlarına 1883-1888 yılları arasında yaptırılan Alman Krupp marka toplar yerleştirilmiş, ama günümüzde bu toplar tamamen tahrip olmuş, metruk haldedir. Bu batarya Çanakkale Deniz Savaşı’nda aktif olarak kullanılmıştır.
Kumkale Tektop Bataryası:
Çanakkale Merkez Kumkale Köyü sınırları içerisinde kalmaktadır. Bu tabya, II. Dünya Savaşı sırasında boğazın güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmıştır. Batarya ve top tamamen sağlam durumdadır. Yakın tarihimiz açısından önemli askeri yapılardandır.
Kumkale Orhaniye Tabyası:
Çanakkale Merkez Kumkale Köyü sınırları içerisinde kalmaktadır. 3 ana binadan oluşan bir yapıdır. Orta kısımda bulunan tabya binasının giriş kapısı üzerinde yapım kitabesi ve onun üzerinde gemi çapası motifli mermer pano bulunmaktadır. Tabyanın sağında ve solunda yuvarlak top platformları bulunmaktadır. Buradaki topların sadece metal ayakları mevcuttur. Tabya binalarının önünde 6 adet top yeri daha mevcuttur. Bu top yerlerinden sadece 1 tanesinde top mevcut olup bu mevcut top 1901 yılı yapımı Alman Krupp marka toptur. Tabyanın güneydoğusunda ağaçlıklarla çevrili alan içerisinde 1915 Çanakkale Savaşları’nda ilk çıkarma sırasında şehit olan askerlerin mezarları bulunmaktadır. Tabyanın orta binası giriş kapısı üzerinde bulunan ve günümüz itibariyle kaybolmuş olan kitabeye göre tabyanın 1889 yılında Sultan Abdülhamit tarafından yaptırıldığı belirlenmiştir.
TESCİLLİ MEZARLIKLAR
Halileli Köyü Mezarlığı
Çanakkale Merkez, Halileli Köyü’nün yaklaşık 400m. Güneybatısında bulunmakta ve halen köy mezarlığı olarak kullanılmaktadır. Halileli Köyü 18.yy.’da kurulmuş, bu tarihten itibaren bu mezarlığı kullanması nedeniyle mezarlık içinde çok sayıda Osmanlı dönemi özellikleri gösteren islamik mezar taşları da bulunmaktadır. Mezarlık içerisinde çok sayıda Roma Dönemi özellikleri gösteren sütunlar, metop parçaları, mezar stelleri ve yazıtlı parçalar bulunmaktadır. Bu antik malzemeler yakındaki antik kentlerden taşınarak mezar taşı olarak kullanılmıştır. Mimari parçalar Troia ören yerinden taşındığı söylenmektedir. Ancak mimari parça çeşitliliği ve mezarlığın konumu nedeniyle muhtemelen bu alanda büyük bir yapının olduğu, parçaların çoğunun bu yapıya ait olduğu söylenebilir.
Eski Kumkale Osmanlı Mezarlığı
Çanakkale Merkez Kumkale Köyü sınırları içerisinde kalmaktadır. Yaklaşık 3m. Yükseklikte bir tepenin üzerinde kurulmuştur. Mezarlık içerisinde önemli meslek gruplarını gösteren mezar taşları bulunmaktadır. Bu taşlar, Kumkale Kalesi’nde görevli personel ve devlet memurlarına aittir. Mezarlık, 1915 Çanakkale Savaşları sırasında Fransız birliklerinin çıkarması sırasında çarpışmanın geçtiği cephelerden olması nedeniyle siper yapımı sırasında büyük ölçüde tahrip olmuştur. Mezarlığın hemen üst kısmında Kumtepe Höyüğü bulunmaktadır.
Eski Kumköy Mezarlığı
Çanakkale merkez Tevfikiye Köyü sınırları içerisinde, Troia ören yerinin yaklaşık 1km. Kuzeyinde, Dümrek Çayı’nın kenarında Kumkale Ovasında bulunmaktadır. Halk arasında Kumköy Mezarlığı olarak bilinmektedir. Alan üzerinde mimari parçalar ve bazı duvar kalıntıları görülmektedir. Bu parçalar Troia ören yerinden taşınmıştır. Ayrıca bu alanda 15. ve 16.yy. Osmanlı Dönemi özellikleri gösteren seramik parçaları da görülmektedir. Bu mezarlık, mezarlığın yaklaşık 500m. Güneybatısında bulunan ve günümüzde herhangi bir kalıntısı olmayan Kumköy’e aittir.